ИЙЭТТЭН КҮНДҮ СУОХ БУ СИРГЭ

   
     2022 сыл Саха сиригэр Ийэ сылынан биллэриллибитэ. Бу бэлиэ сыл биһиги нэһилиэкпитигэр ордук сыһыаннаах дии саныыбын. Суотту  республикаҕа биир саамай элбэх ахсааннаах Герой ийэлээх нэһилиэк быһыытынан биллэр. Биһиги геройдарбыт бука бары үлэни өрө туппут үлэһит үтүөтэ, улахан дьиэ кэргэн тапталлаах баар суох дьонноро, нэһилиэк ытыктыыр Далбар Хотуттара буолаллар. Кинилэр тустарынан оҕолорун, сиэннэрин, аймахтарын ахтыыларын сэргээн ааҕыҥ!

 

    Суотту Герой Ийэлэрэ

 

Аммосова Мария Николаевна
(1941-2006 сс.)

 

    Мария Николаевна 1941 сыллаахха атырдьах ыйын 1 күнүгэр Курбуһах нэһилиэгэр Намаҕатта диэн алааска күн сирин көрбүтэ. Бииргэ төрөөбүт төрдүөлэр, улахан убайдара Аммосов Георгий сэрииттэн кэлэн баран сэриигэ ылбыт бааһыттан өлбүт, Ийэтэ Пухова Пелагея ыарыһах буолан эрдэ олохтон барбыт. Аҕата Аммосов Николай Петрович колхоз бары ыарахан үлэтигэр улэлээбит, Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт дьоннортон биирдэстэрэ. Оҕолорун бэйэтэ иитэн улаатыннарбыт. Ийэбит эрдэ тулаайах хаалан үөрэммэтэх, кыра балтын,быраатын үөрэттэрээри эрдэ үлэһит буолбут. Дьиэ ис-тас үлэтэ барыта киниэхэ сүктэриллибит. Уус Күөлгэ дьааһылаҕа ньээҥкэнэн үлэлээбит. Аҕабытынаан Михаил Ивановичтыын 1961 сыллаахха ыал буолбуттар.1963 сыллаахха аҕабыт дойдутугар Саһылыкааҥҥа көһөн кэлэн дьиэ-уот туттан олохсуйаллар. Ийэбит Саһылыкаан отделениятыгар доярканан үлэлээбитэ. Онтон 1974 сыллаахха Суоттуга көһөн киирбиттэрэ. Онтон ыла пенсияҕа тахсыан диэри "Лена" совхоз хонтуоратыгар уборщицанан, харабылынан үлэлээбитэ. Биһиги ийэбит сүрдээх үлэһит, ыраас туттуулаах, ыалдьытымсах, аһыныгас, амарах сүрэхтээх этэ.Тулаайах буолан тулаайахтары, ускул-тэскил сылдьар дьону наһаа аһынара, туох баарынан аһатан ыытара. Биһиги дьоммут куруук элбэх ыалдьыттаах-хоноһолоох, толору астаах остуоллаах, оҕо аймах сөбүлээн сылдьар ыала этилэр. Ийэбит киирбит киһини чээйдэппэкэ эрэ ыыппат, куруук чаанньыгын тута сылдьар дьиэ хаһаайката этэ.

    Күһүн оскуола аһыллыыта Саһылыкаантан аймахтарбыт оҕолоро интернат аһыллыан диэри бары биһиэхэ олороллоро. Ийэбит оҕомсох буолан барыларын бэйэтин оҕолорун курдук көрөрө- истэрэ. Билигин ол оҕолор улаатан саҥастарыгар махталлара улахан.Төрөппүттэрбит үлэни өрө туппут буоланнар биһигини бэйэлэрин холобурдарынан үлэҕэ үөрэппиттэрэ, олоххо бэлэмнээх буоларга ииппиттэрэ.Билигин бары туох да үлэттэн иҥнэн турбат ыал ийэлэрэ- аҕалара буолабыт.
Ийэбит" Материнская слава" орден1,2,3 степеннэринэн наҕараадаламмыта, уон оҕону төрөтөн "Герой Ийэ" үрдүк аатын 1981 сыллаахха ылбыта, үлэ бэтэрээнэ буолбута. Ийэбит барахсан 7 кыыс, 3 уол оҕоҕо күн сирин көрдөрөн, элбэх сиэн эйэҕэс эбэтэ буолан бу орто дойдуттан 2006 сыл тохсунньу 25 күнүгэр олохтон барбыта.

Суруйда кыыһа Пелагея Неустроева.

 

Барашкова Пелагея Никифоровна
(1920-1977 сс.) 

 

  

Күн сирин күндүтэ – күн күбэй Ийэ.

Барашкова Пелагея Никифоровна – Араатар Балааҕыс

(27.09.1920-19.12.1977)

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ.

«1941-1945 с.с. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх Үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. «Герой ийэ», «Ийэ Албан Аата» орденнар 1, 2, 3 степеннэрин хаһаайката. Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.

   Пелагея Никифоровна бастакы кэргэниттэн (Габышев Г.Г., буҕаалтыр идэлээх, оҕото төрүү илигинэ олохтон барар) биир уол оҕоломмут. Кэлин 1947 с. Иван Максимович Татариновтыын ыал буолан уон оҕолоох (алта уол, түөрт кыыс) улахан дьиэ-кэргэн ийэтэ, аҕата буолаллар. Ийэбит «Герой Ийэ» үрдүк аатын 44 сааһыгар 1964 сыллаахха ылар. Кини Торуой Суотту нэһилиэгэр «Диэрэ» диэн сайылыкка түөрт оҕолоох Барашков Никифор Андреевич-Бэспээт уонна Слепцова Мария Николаевна дьиэ кэргэттэригэр үһүс оҕонон төрүүр. Түөрт оҕоттон балтытынаан Варваралыын хаалаллар. (Варвара Никифоровна Барашкова (14.01.1925-26.09.1999) саха таҥаһын үйэтитиигэ, бастакылар кэккэлэригэр сылдьыбыт норуот маастара). Оҕо сааһыгар колхозка ньирэй көрөөччүнэн үлэлиир, сэттэ кылаас үөрэхтээх.

   Пелагея Никифоровна сэрии ыар сылларын кэннэ (1946-1947с.с.) Торуой Суотту нэһилиэгэр Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн дьаныһан туран үлэлиир. Кэргэн тахсан баран, колхозка асчытынан, кэлин Хоноҕордооҕу көмөлтө оскуолатыгар кастеляншанан  үтүө суобаастык, оҕолор тустарыгар, ис сүрэҕиттэн кыһаллан, ыарахан ыарыыга ыалдьыар дылы үлэлээбитэ. Олоххо көхтөөх, дьоҥҥо үтүө сыһыаннаах, дьон кыһалҕатын тэҥҥэ үллэстэр, сүбэлиир, общественнай үлэттэн туора турбат этэ. Ону Олохтоох Сэбиэт депутатынан талыллан үлэлээбитэ туоһулуур. Араас хабааннаах быыбардарга куруутун хамыыһыйа чилиэнэ буолара. Ол курдук, биир улахан ситиһиитинэн оройуон уопсастыбаннаһын састаабыгар киирэн, Саха АССР Верховнай Сэбиэтин бэрэссэдээтэлигэр Овчинникова Александра Яковлевнаҕа приемҥа киирэн, кэпсэтэн сылдьыбыта буолар. Бу кини дьону кытта сатаан биир тылы булан, санаатын тиэрдэн, тылын ылыннарар сатабылын, хорсун быһыытын, дьоҕурун көрдөрөр. Бу көрсүһүүгэ Суотту орто оскуолатын туруорсан тахсыбыттар.

     Ийэбит Пелагея Никифоровна кулууп үлэтигэр, кэнсиэртэргэ бириэмэ булан эмиэ кыттара. Кини хоһоон ааҕара, ыллыыра, оһуохай таһаарара. “Бу күҥҥэ, бу күҥҥэ, ама ким, ыллаабат, туойбат да буолуоҕай? – диэн ырыаны наһаа сөбүлээн ыллыыр этэ. Ырыа-хоһоон бөҕөнү билэрэ. Ньукуолуҥҥа дьүөгэлэрин мунньан маевкалыы бараллара, улахан бырааһынньыктарга аймахтарын түмэрэ.

   1960с. Хоноҕорго дьиэ туттан, урукку ыал сиэринэн сүөһү-сылгы ииттэн олорбуттара. Саха ыалын сиэринэн ыалдьытымсах этилэр, онон элбэх хоноһолордоох буолаллара. Бэйэлэрин оҕолорун таһынан, Суоттуттан үөрэнэр оҕолору олордоллоро, аймахтарыгар этинэн-аһынан көмөлөһөллөрө.  

   Ийэбит Пелагея Никифоровна элбэх оҕолоох Герой Ийэ аатын сүгэн, ону үрдүктүк тутан, оҕолоругар холобур буолан, кэрэхсэбиллээх олоҕу олорон ааспытыттан бары киэн туттабыт. Билигин Пелагея Никифоровна, Иван Максимович удьуордара киэҥ аймах буолан Дьокуускай, Нерюнгри, Санкт-Петербург куораттарыгар, Уус-Алданынан, Үөһээ-Бүлүүнэн, Намынан тарҕанан олороллор-үлэлииллэр.

Оҕолоро

 

Белолюбская Марфа Афанасьевна

(1929 –2007сс.)

      Биһиги күн күбэй ийэбит Марфа Афанасьевна Белолюбская (Кычкина) 1929 сыллаахха Араҥас нэһилиэгэр Анна Сидоровна уонна Афанасий Николаевич Олесовтарга ахсыс оҕонон күн сирин көрбүт. Ийэтин балта Анастасия Дмитриевна уонна Афанасий Николаевич Кычкин дьиэ кэргэттэригэр оҕо турбатынан баара суоҕа сүүрбэ хонуктаах кыыстарын модьоҕо-хомултанын үллэстэн иитиэх биэрэллэр. Дьылҕа хаан оҥоһуутунан ийэбит оҕо, эдэр саастара маҥнайгы Мөҥүрүөн нэһилиэгэр оччотооҕу олох сиэринэн ааспыта. Сэрии аас-туор кэмин туһунан сэдэхтик кэпсиирэ. Кини иккис кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, үөрэтэр учуутала уоттаах сэриигэ ыҥырыллан оскуолаттан тохтуурга күһэллибитин хараастан саныыра. Оччотооҕу ыарахан иннэ-кэннэ биллибэт олоххо саастыылаахтарын кытары “Кыһыл Агроном“ холкуоска улахан дьоннуун оҕолор тэҥҥэ үлэлэспиттэрэ, күүстээх үлэ арааһа барыта баара: кыстык мас бэлэмэ, сайыҥҥы от үлэтэ, күһүҥҥү бурдук быһыыта, баайыыта, кыһын ынах, сүөһү көрүүтэ, от-мас тиэйиитэ. Улахан сут буолбутун хараастан кэпсээн ааһара, ыал-ыалынан суох буолуталаабыттарын, көтөр-сүүрэр, балык да аччаан, аҕатынаан куобахха туһахтаан, эбэҕэ тиргэ иитэн, балыгынан аһаан тыыннаах хаалбыттарын ахтан-санаан кэпсиирэ.

     Оччотооҕу кэм оҕолоро сэрии ыар тыынын эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ. Бөһүөлэккэ хаалбыт оҕо-уруу, эдэркээн кыргыттар эр киһи күүстээх үлэтигэр улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлэспиттэрэ. Дьүөгэтинээн Скрябина-Бочкарева Зинаида Васильевналыын Маттаттан оҕуһунан Төҥүлүгэ обороннай суолталаах айадуруом суолугар оттук мас, саһаан тиэйиитигэр сылдьыбыттара. Оччотооҕу кэм кытаанах ирдэбилинэн айадуруом оттугун, нэһилиэктэр уочаратынан хааччыйбыттара. Ол кэм биир үтүө өйдөбүлүнэн, айадуруомҥа хаалбыт эмэрикээнскэй кууллартан таҥас-сап, үтүлүк, кээнчэ, ардыгар ырбаахы да тиктэллэрин күндүтүк саныыр этэ. Улуу Кыайыыны уһансыыга улахан дьонтон итэҕэһэ суох кылааттарын киллэрсибит, ийэбитигэр Марфа Афанасьевнаҕа, 1947 сыллаахха кыайыылаах үлэтин бэлиэтээн “1941-1945 сылларга Аҕа Дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээлинэн наҕараадаланар. Ийэбит сэрии кэнниттэн “Кыһыл Агроном” холкуоска хонуу үлэтигэр, сүөһү көрүүтүгэр, ыанньыксытынан үлэлээбит. 1949 сыллаахха ийэбит Марфа Афанасьевна аҕабытыгар Афанасий Михайловичка кэргэн тахсан, Мэҥэ-Хаҥалас Мөҥүрүөнүттэн, Уус Алдан Суоттутугар сүктэн кэлэн, Белолюбскайдар дьиэ-кэргэн төрүттэммитэ. Ийэбит кийиит буолан кэлиэҕиттэн “Серго”, “Лена” холкуоска ыанньыксытынан үтүө суобастаахтык үлэлээн, бар дьон махталын, убаастабылын ылбыта. 1958 сылтан элбэх оҕолонон үлэтиттэн тохтуурга күһэллибитэ. Аҕабыт Афанасий Михайлович Белолюскай төрүт уус Суотту олохтооҕо. Кини күөх солко суугунуур оттоох Суоттутун сыспай сиэллээҕин уөрдээн иитиигэ 30-ча сыл сыралаһан үлэлээбитэ. Аҕабыт Афанасий Михайлович ыарахан түбуктээх үлэҕэ кыра сааһыттан, эриллэн-буруллан, буһан-хатан, кыһалҕалаах аас-туор кэмнэри түөһүнэн тэлэн ааспыт киһи быһыытынан дьаныардаах үлэни өрө тутара. Кини бу ыарахан түбүктээх үлэтигэр тирэх киһинэн ийэбит – Марфа Афанасьевна буолбута. Кини ыал буолан сүктэн кэлиэҕиттэн сылгыһыт ыарахан үлэтин бары кыһалҕаларын тэҥҥэ үллэстибитэ. Ийэлээх, аҕабыт элбэх оҕолоох улахан ыал буолан олоххо көрсөр үөрүүнү-хомолтону барытын тэҥҥэ үллэстэн, биһигини оҕолорун улаатыннаран, киһи-хара буоларбыт туһугар кыахтара кыайарынан барытын оҥорбуттара. Кинилэр ураты киэҥ холку майгылаахтара, мындыр толкуйдаахтара. Саха ыалын сиэринэн сүөһү, сылгы иитэр буоламмыт, кыра сааспытыттан сүөһү, сылгы иитиитин бары үлэтигэр эриллэн, үрүҥ ас, эт хантан кэлэрин билэ улааппыппыт. 1964 сыллаахха аҕабыт сыралаах үлэтэ үрдуктүк сыаналанан “Саха АССР үтүөлээх сылгыһыта" аат иҥэриллибитэ, 1 нүөмэрдээх дастабырыанньа туппута биһиги дьиэ-кэргэҥҥэ умнуллубат үөрүүлээх түгэн этэ. Аҕабыт бу ситиһиитигэр ийэбит Марфа Афанасьевна киллэрбит кылаата сүдү суолталааҕын бэлиэтиибит, махтана саныыбыт. Ийэлээх аҕабыт 33 сыл устата дьоллоох, иллээх-эйэлээх, улахан олоҕу олорбуттара. Хомойуох иһин аҕабыт Афанасий Михайлович 1982 сыллаахха ыарахан ыарыыттан күн сириттэн суох буолбута. Күн күбэй ийэбит Марфа Афанасьевна, дьоһун олоҕу олорбут саха Далбар Хотуна этэ. Кини сэмэй, судургу, көнө майгылаах, үлэттэн илиитин араарбат, дьаһалллаах, түргэн туттулаах, минньигэс дэлэй астаах, ыалдьытымсах, чаанньыгын туппутунан сылдьара. Элбэх ыалдьыты, хоноһону тотоойу аһынан-үөлүнэн күндүлүүрэ. Ийэбит бурдук аһы хото астыыра, кини астаабыт килиэбин, лэппиэскэтин, алаадьытын, бэрэскитин, бөрүөктэрин минньигэс амтаннарын билиҥҥэ дылы суохтуубут. Ийэбит элбэх оҕону аһатыы, таҥыннарыы, көрүү-истии түбүгүн барытын көхсүгэр сүгэн, ыарахан таһаҕас оҥостубаттыы сылдьыбыта, күндү киһибит, күүстээх санаалааҕын сөҕөбүт, махтанабыт. Ийэбит Марфа Афанасьевна 1957 сылаахха «Медаль Материнства» бастакы истиэпэннээх мэтээлинэн, 1960 «Материнская Слава» үһүс истиэпэннээх уордьанынан, 1962 сыллаахха иккис истиэпэнинэн, 1964 бастакы истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаланар. 1967 сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр күн күбэй ийэбитигэр, Белолюбская Марфа Афанасьевнаҕа “Герой – Ийэ” үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1985 сыллаахха кырдьаҕаһынан бочуоттаах сынньалаҥҥа пенсияҕа тахсыбыта. Ийэбит тыыл бэтэрээнэ бэлиэнэн «Кыайыы 50 сыла» үбулүөйүнэй мэтээлинэн, 1997 сыллаахха “Маршал Жуков” үбулүөйүнэй мэтээлинэн, 2005 сыллаахха “Кыайыы 60 сыла” үбүлүөйүнэй мэтээлинэн, анал бэлиэнэн бэлиэтэммитэ. Маны сэргэ ийэ, төрөппүт быһыытынан оҕолорун иитиигэ киллэрбит сэмэй үлэтин сыаналаан Хоноҕор, Суотту оскуолаларын Байыаннай чаастара, Суотту нэһилиэгин, улуус дьаһалтатын, Ийэ-оҕо киинин, кырдьаҕастар Өрөспүүбүлүкэтээҕи сэбиэттэрин Махтал суруктарынан наҕараадаламмыта. Күн күбэй ийэбитигэр – Марфа Афанасьевнаҕа муҥура суох махталбытын, сырдык аатыгар сүгүрүйэбит, киэн туттабыт. Күндү киһибит олорон ааспыт үтүө тускуллаах олоҕо, үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрэ кэнэҕэски кэнчээри ыччаттарыгар холобур буолан суолдьут сулустуу сыдьаайа, үрдүк чыпчаалларга ыҥыра, угуйа туруо диэн эрэнэбит.

Ахтыыны бэлэмнээтилэр оҕолоро.

25.03.2022с.

Бурцева Марфа Николаевна

(1935 – 2011 сс.)

 

    Марфа Николаевна 1935 с. балаҕан ыйын 12 күнүгэр 1935 с. Бэрт Ууһун нэһилиэгэр Иччилээх диэн алааска Даниловтар диэн колхуостаах дьиэ кэргэҥҥэ 7-с оҕонон күн сирин көрбүтэ. Дьонноро эрдэ өлөннөр оҕолор кыраларыгар тулаайах хаалбыттара. “Күн сирэ көмүскэс, айыы киһитэ аһыныгас” дииллэринии оҕолор бары тус-туспа иитиэххэ бараллар. Саамай кыралара Мааппаны Чирэпчи оломун соҕуруу өттүгэр Быһаҕаска олорор кырдьаҕастар Уйбаан, Маарыйа Буурсаптар иитэ ылаллар.Ити ыалга репрессияҕа түбэспит Г.В. Ксенофонтов “Урааҥхай сахалар” кинигэтигэр ахтыллар Бэрт Ууһун бүтэһик кинээһэ Кириисэ Буурсап аччыгый кыыһа Бурцева Евдокия Григорьевналыын бииргэ иитиллэллэр. Оччотооҕу олох кыһарҕаннара охсон иитэ ылбыт дьоно сотору кэминэн эмиэ өлөннөр Мааппа иккиһин тулаайах хаалан эдьиий оҥостубут киһитин көрүүтүгэр хаалар. Эдьиийэ бэйэтигэр сыһыаран сэриигэ барбыт эр дьону солбуйан оройуон нэһилиэктэринэн көһө сылдьан трактористаан ылар паегун үллэстэн иитэн-аһатан Мааппаны киһи гыммыта. Тулаайах кыыс сэрии уонна ол кэннинээҕи ыар-аччык сылларга улахан дьону кытта тэҥҥэ от мунньуутугар, ыһыыга, хомуурга, бурдук быһыытыгар, суорунанан бурдук тардыытыгар о.д.а. араас үлэҕэ барытыгар хоһууннук, улгумнук түсүһэн иһэрэ. 50-с с.с. эдьиийэ ааҕы Маҕан Өтөххө солооһуҥҥа үлэҕэ ыыталлар.  Онно тиийэн Мааппа ньирэй көрөөччүнэн үлэлиир. Ол быыһыгар бурдук тардан, абаҕаларын уолаттарын аһатан күүс-көмө буолар, абырыыр. Хас да сыл оннук олорон баран аны Тураҥнаахха көһөн киирэллэр. Онно кини колхозка бастаан ньирэй көрөөччүнэн, салгыы ыанньыксытынан 1958 сылга Саһылыкааҥҥа көһүөр диэри үлэлиир. Мааппалаах 1978 с. Саһылыкаантан Суоттуга дьиэлэрин көһөрөн олохсуйа кэлбиттэрэ уонна тута “Лена” совхозка ыанньыксытынан ылыллар. Ити үлэҕэ пенсияҕа тахсан да баран 1992 с. дылы үтүө суобастаахтык, бэриниилээхтик үлэлээбитэ. Кини кыайыылаах, бастыҥ туруу үлэһит буолан балтараа, икки киһи нуормаларын ылан үлэлиирэ. Ол курдук, кини хотон ыар үлэтин кытта харытын күүһүнэн иэмэх мастыы эриспит уонна онтон кыайыылааҕынан тахсыбыт совхозка да оройуоҥҥа да тарбахха баттанар дьоннортон биирдэстэрэ буолар. Марфа Николаевна ити алта уонча сыллаах биир өрөбүлэ, сынньалаҥа  суох үлэтин көтөх муҥунан социалистическай күрэх кыайыылааҕын туоһулуур грамоталара, дипломнара, махтал суруктара кэрэһэлииллэр.

   Мааппа 1958 с. кулун тутар 5 күнүгэр ийэтин, аҕатын солбуйбут Суотту ытык ыалыттан Евдокия Григорьевна, Гаврил Иванович Портнягин-Бэрт Хара диэн ыалга олорон Нам Маймаҕатыттан төрүттээх сытар ынаҕы туруорбат сытыары сымнаҕас майгылаах, бэйэтин курдук туруу үлэһит Яковлев Василий Павловичтыын Суоттуга саахсаланан  олохторун суолун холбоон ыал буолаллар. Дьонноро саҥа ыалы алҕаан тарбыйахтаах ынах сиэттэрэн, кыра да буоллар дьиэҕэ-уокка туттуллар мал-сал өлүүлээн  Маҥан Өтөххө олохсута атаараллар. Кэлин эбии 2 уостаах саа, өлбөт үөстээх ИЖ-49 матасыыкыл биэрбиттэрэ. Ол кэмтэн ыла бу ыал үйэ аҥаарыттан ордук сүүс сүүстэриттэн өйөнсөн дьоллоохтук бииргэ олорбуттара. Кинилэр 2008 с. Суотту кулуубугар оҕо-аймах дьоннорун, доҕоттрун табаарыстарын, ыалларын мунньан кыһыл көмүс сыбаайба тэрийбиттэрэ.

   Марфа Николаевна ийэ буолар үрдүк аналы чиэстээхтик толорон 10 оҕо ийэтэ буолан, 10 араас олоҕу түстээн 1958 с. Герой Ийэ уордьанынан наҕараадаламмыта. Яковлевтар 7 уолу, 3 кыыһы төрөтөн, улаатыннаран олох суолугар үктэннэрдилэр. Оҕолор бары ийэлэрин, аҕаларын утумнаан туруу үлэһит дьон буоллулар. Ол курдук, Василий өр сыл сылгыһыттаата, таптыыр дьарыгын билигин да салгыыр, Мотя Найахыга олорор – атыылааччы, Катя Марха олохтооҕо, МЧС-ка курьер уборщица. Коля –чааһынай дьарыктаах, Стас – Ньурбаҕа олохтоох, суоппар, Муся – дьыссаат үлэһитэ, Павел – Кэптэнигэ олорор, саха-бельгийскай оскуолаҕа охранниктыыр, онтон Виктор кэлэр. Кыра уол Буобук тракторист. Онон Мааппалаах Баһылай барҕа баайдара, дьоллоро, ааттарын күндүтүк ааттатар, утумнуур оҕолоро буолаллар. Сиэннэрэ,  хос сиэннэрэ олох суолун салгыыллар.

   Мааппа хаһаайка быһыытынан сүрдээх бүгүрү, ферма ыарахан үлэтин кэнниттэн дьиэ ис-тас үлэтин бүппэт түбүгүн бүтэрэн-оһорон элэҥнэтэн бүтэрбитэ эрэ баар буолара. Идэһэни астааһыҥҥа забойга киниэхэ тэҥнээх суох буолара, иһи көрүөх бэтэрээ өттүгэр кыры-кылбаччы сууйан-астаан кэбиһэрэ. Таҥаһы-сабы сууйара эмиэ ураты ыраас, түргэн буолара. Аһы да кыайа астыыра. Алаадьыта, лэппиэскэтэ ураты минньигэс буолара. Тулаайах үөскээбит буолан дьоҥҥо сүрдээх сайаҕастык сыһыаннаһара, ким кыһалҕаланар да бастакынан көмөҕө тиийэрэ. Кинилэр дьиэлэрэ өрүү оҕонон-уруунан, дьонунан толору буолара. Дьиэҕэ киирбит киһини аһатан-чэйдэтэн атаарара.

   Дьиэ кэргэн үөрүүлээх бэлиэ түгэннэригэр атастарын-доҕотторун, аймахтарын түмэн сүрдээх истиҥник-иһирэхтик остуол хотойорунан аһы-үөлү тардан бырааһынньук тэрийэн дьон өйүгэр-санаатыгар умнуллубат үтүө өйдөбүллэри хаалларбыттара оҕолоругар, дьонноругар холобур буолара саарбахтаммат.

  Марфа Николаевна Герой ийэ, эбээ, хос эбээ, эдьиий ыраас дууһата, сүбэтэ хас биирдиибитигэр сылаас сыһыана, уостубат таптала, кыһамньыта хаһан да умнуллубат үтүө өйдөбүл буолан биһиги сүрэхпитигэр иҥиэҕэ, үйэттэн-үйэҕэ сэһэн кэпсээн буола туруоҕа.

 Суруйда балта Максимова Екатерина Гаврильевна

11.11.2011 с.

Васильева Дария Петровна

(1936 – 2004 сс.)

 

     Ийэбит Васильева Дария Петровна, 1936 сыллаахха муус устар 26 күнүгэр, I Суотту нэһилиэгэр Ала Соболоох алааһыгар Петр Степанович, Наталия Филипповна Васильевтар диэн ыалга төрдүс оҕонон төрөөн, күн сирин көрбүтэ. Аҕата – биһиги бары билэр уонна киэн туттар поэппыт, общественнай деятелбит Сергей Степанович Васильев - Борогонскай бииргэ төрөөбүт убайа этэ. Ийэтэ Наталия Филипповна Васильева (Дьячковская) Мэҥэ-Хаҥаластан төрүттээх. Аҕата колхозтаах үлэһит, 1958 сыллаахха олохтон туораабыта, онон соҕотох ийэҕэ көмө буолаары, сэттис кылааһынан үөрэнэн бүтэн, колхозка ыанньыксытынан үлэлээбитинэн барбыта. Аҕам бу бириэмэҕэ колхозка биригэдьииринэн үлэлээбит. 1958 сыллаахха Васильев Петр Иннокентьевичка кэргэн тахсан 11 оҕону төрөтөн, кулун тутар 28 күнүгэр 1978 с. «Герой Ийэ» үрдүк аата иҥэриллибитэ. Күн сиригэр киһиэхэ саамай күндү киһитэ күн-күбэй ийэтэ буолар. Ийэбит үлэ ветерана. Кини мөссүөннүүн, дууһалыын кэрэ, эйэҕэс-көнө майгылаах, үтүө суобастаах. Биһиги ийэбит курдук ийэ бу сиргэ суоҕун кэриэтэ. Биһиэхэ оннук күндү, тапталлаах киһи буолар.

Ахтыыны суруйда,

төрөппүт кыыһа

 Бурцева Наталья Петровна

Дьокуускай куорат, 2022 сыл.

Васильева Розалия Егоровна

(1935 - 2003 сс.)

 

    Васильева Розалия Егоровна – күн кэрэ ийэбит. Тапталынан угуттуур, салайар. Биһиги ийэбит Васильева Розалия Егоровна ыал соҕотох олус маанылаан улаатыннарбыт оҕото. Уус-Алдан Ала Соболоох алааһыгар 1935 сыллаахха от ыйын 14 күнүгэр, айылҕа муҥутаан чэчирээн турар кэмигэр күн сирин көрбүтэ.  Аҕата Егор Григорьевич Васильев колхоз биир тутаах улэһитэ. Бачылла Дьөгүөссэ диэн таптал ааттаабыттар дьонноро бачыгыратан улэлиирин- хамныырын иһин. Кыахтаах, толуу көрүҥнээх, уһун уҥуохтаах, туругас-олоругас киһи эбит. Күүстээх уохтаах, толуу көрүҥнээх уолу күүстээх үлэҕэ, Айаан суолунан таһаҕас таһыытыгар ыҥыраннар, ол үлэҕэ сылдьыбыт. Ийэтэ – Протопопова Матрена Ниловна – иистэнньэҥ, сатабыллаах Тумул нэһилиэгиттэн төрүттээх саха номоҕон дьахтара эбит. Розалия бу дьиҥ сахалыы ыал бастакы уонна соҕотох, маанылаах оҕолоро буолан, тапталга, мааныга сөтүөлээн дьоллоох оҕо сааһа ааспыта.

    Кыһыл Сата колхозка сэрии сылларыгар тииф ыарыы турбутугар, 12 саастааҕар,  утуу-субуу ийэлээх аҕатыттан маппыта, төгүрүк тулаайах хаалбыта.

   Үлэһит дьон оҕолоро, Розалия Егоровна, дьоннорун утумнаан, сымнаҕас, киэҥ-холку майгылаах, үтүө үлэһит киһи буолбута.

Ол туоһутунан кини наҕараадалара буолаллар:

1964 с. Коммунистическай күрэх ударнига. (Ударник коммунистического труда).

1966 с. РСФСР тыа хаһаайыстыбатын социалистическай күрэхтэрин туйгуна. (Отличник социалистического соревнования работников сельского хозяйства РСФСР).

1966 с. Лучшая доярка ЯАССР – знагынан наҕараадаланар

1967 с. - Коммунистическай күрэх ударнига. (Ударник коммунистического труда).

1997 с. – “Маршал Советского Союза” – юбилейнай мэтээлинэн наҕараадаланар.

“Үлэҕэ килбиэнин иһин” – мэтээл хаһаайына.

  Биһиги ийэбит сүктэриллибит үлэтигэр олус эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан үлэлиирэ. Олус бэрээдэктээҕэ уонна оннук бэрээдэги олоҕун бары өрүтүгэр киллэрэрэ. Киһи олоҕун бары өттүтэ барыта кэрэ буолуохтаах диэн санаалааҕа. Сибэккини, мастары олордорун сөбүлүүрэ – билигин дьиэбит таһыгар ийэбит саада дэнэр тэлгэһэбитигэр ийэбит төрүттээн саҕалаабыт сынньанар сирдээхпит. Киһи хаачыстыбаннай таҥаһы кэтэн, маанытык таҥнан-көстөн сылдьыахтаах диирэ. Оҕолорун таҥаһын бэрийэрэ – тугу баҕарарбытын барытын толоро сатыыра.

   Аҕабытыныын, Черкашин Василий Николевичтыын эдэр саастарын кэрэ ыраас санааларынан холбоспут буолан, сымнаҕас сылаас сыһыаннаахтара. 11 оҕону, тапталларыгар угуттаан көччөх гынан сылаас уйаларыттан күн сиригэр көтүттэхтэрэ. 5 кыыс, 6 уол о5ону. 6 уол бары бэйэлэрин иэстэрин толорон Аармыйа сулууспатын сиэрдээхтик ааспыттара. Онтон 2 уол бырааттыы дойдуга сулууспалара ааспыта. Николай Васильевич үтүө суобастаахтык сулууспалаан дьоннорун аатыгар Монголияттан Махтал сурук кэлэн ийэлээх аҕам ол суругу тутан ханнык да наҕараадаттан үөрбэтэхтэрин үөрбүттэрин көрөн долгуйа санаабыппын өйдүүбүн, чуумпутук истэригэр да буоллар үөрбүттэрин, көрөн аһарбыппын. Семен Васильевич Афганистан уоттаах сэриитигэр баран бу дойду Президенин Махтал суругун, именной мэтээлинэн наҕараадаланан кэлбитэ.  Улахан уол Егор Васильевич, игирэ уоллаттар Ксенофонт Васильевич, Василий Васильевич, кыра уол – Петр Васильевич Россия сэбилэниилээх күүстэрин этэрээттэригэр бэйэлэрин иэстэрин толорон кэлбиттэрэ.  Оҕолор бары, сиэннэр, араас үлэлэри баһылаан, олоҕу туталлар, айаллар.  Ийэм олоҕо ыччаттарын олоҕор салҕанар, кини үөһээттэн көрө, арчылыы, ыраах да буоллар тапталынан угуттуур, салайар.

   Олох араас, сороҕор ыксаллаах да түгэннэрин аҕам көрдөөх өттүн кэпсээн дьиэбит иһэ көрдөөх, күргүөмнээх күлүүнэн элбэхтэ күйгуөрэ оонньуура, күлэн-үөрэн, дьиэ таһа  куруутун оҕолорунан толору буолара. Аҕабыт ийэбит көрдөһүүтүнэн киэһээ аайы оҕолорун төгүрүччү олордон баран араас романнары, сэһэннэри ааҕарын, сериялаах киинэлэри көрөр курдук истэрбит. Сарсыҥҥы күнү тэһиппэккэ күүтэн эбээбит уҥкучахтан таһаарбыт сөп-сөрүүн сүөгэйдээх суоратын сиэн баран, уу чуумпутук аҕабыт тула төгүрүччү олорунан кэбиһэрбит. Бу төгүрүччү олорон "Сааскы кэми", "Дон кэпсээннэрин", "Ыстаал хайдах хатарыллыбытын", "Чуумпу Дону" уонна да атын араас умсулҕаннаах айымньылары харахпытыгар киинэ курдук ойуулаан көрөрбүт. Бу үйэлээх айымньылары кытта бастакы билсиһиибит аҕам дорҕоонноохтук ааҕар дьикти кэрэ киэһэлэригэр буолбута.  Ийэбит элбэх оҕотун барыларын хас биирдиилэрин олус кыһанан, таптаан көрөн-харайан улаатыннартаабыта. Ийэтин, Матрена Ниловнаны утумнаан иистэнньэҥ буолан оҕолорун бэйэтэ тикпит таҥастарынан таҥыннарара. Ону көрөн, дьон хотуобай таҥаһы кэтэ сылдьаллар диэн саныахтарыгар дылы маанытык, хотуобай таҥаска майгынныыр курдук тигэн таҥыннарара. Араас сиэдэрэй таҥастары тигэр эбит аны кэлэн санаатахха.

   Киһи быһыытынан дьиҥ сахалыы мындыр өйдөөх буолан, олох ханнык да уустук түгэннэрин орун оннугар сөбүнэн көрөн быһаарар буолара, ыллыктаах сүбэлэри биэрэрэ. Хаһан да кини кыыһыра сылдьарын, санаарҕаан муунтуйбутун, санааҕа ылларбытын оҕолоругар көрдөрбөтөҕө.

   Олус дьоллоох, кэрэ оҕо сааһын бэлэхтээбитигэр ийэбитигэр муҥура суох махталлаахпыт. Биһиги ону олус сылаастык саныыбыт, ахтабыт.

   Ийэбит чиэһинэйдик, көнөтүк олорбут олоҕо  оҕолоругар, сиэннэригэр суолдьут сулус буолан үйэлэр тухары кэрэни түстүү туруо буоллаҕа диэн саныыбын.

Ахтыыны суруйда кыыһа Григорьева Матрена Васильевна.

 

Заровняева Евдокия Павловна

(1927 – 1999 сс.)

       Евдокия Павловна Нам оройуонун Маймаҕа сэлиэнньэтигэр 1927 с. төрөөбүтэ. Өр сыл фермаҕа үлэлээбитэ.  1947 с. балаҕан ыйын 14 күнүгэр “Коммунистическай үлэ ударнига” аат иҥэриллибитэ. 1951 с. Саһылыкаан уолугар Заровняев Николай Петровичка кэргэн тахсыбыта. Иллээх, сырдык эйгэлээх дьиэ кэргэн 10 оҕоҕо күн сирин көрдөрөн, барыларын улаатыннаран, ыал буолалларын тэрийэн олоххо бигэтик үктэннэрбиттэрэ.

     Евдокия Павловна өр сыл устата колхуоска ыанньыксытынан үлэлээбитэ. 1981 с. “Үлэ бэтэрээнэ” буолбута.   1995 с. “Тыыл бэтэрээнэ” мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

       1966 с.  «Ийэ Албан аата» I-кы  истиэпэннээх уордьанынан.   1964 с. «Ийэ Албан аата» III-с  истиэпэннээх уордьанынан  1969 c.  «Ийэ Албан аата» II-с  истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыта.   1968 с. “Герой Ийэ» үрдүк аата иҥэриллибитэ. Кэргэнинээн тыыл, үлэ бэтэрээнэ Николай Петрович Заровняевтыын уһун дьоллоох олоҕу олорон уон оҕоҕо күн сирин көрдөрбүттэрэ, улахан олох аартыгар бигэтик үктэннэрбиттэрэ.

 

Заровняева Мария Николаевна

(1929 – 2017 сс.)

     Мария Николаевна сэбиэскэй былаас тыа сиригэр маннайгы колхозтары тэрийэр кэмигэр 1929 сыллаахха Уус-Алдан улууhун Саhылыкаан сиригэр күөрэгэй ырыалаах, ньургуhун сибэккилээх, саймаархай салгыннаах Саппыйа алааhыгар Евдокия уонна Николай Заровняевтар дьиэ кэргэттэригэр кэтэhиилээх-манаhыылаах күндү кыыс буолан күн сирин көрбүтэ. Оскуолаҕа киирэн бэрт хайҕаллаахтык үөрэнэ сырытта5ына Аҕа Дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии саҕаламмыта. Сэрии ыар сылларыгар сайынын ходуhаҕа, кыhынын тыаҕа улахан дьону кытта тэбис тэҥҥэ үлэлээбитэ. Тоҥуу-хатыы, сылайыы-элэйии, аччыктааhын – барыта кини намчы саннын хам баттаабатаҕа, төттөрүтүн олоххо тардыhыыны күүhүрдүбүтэ. Сэрии бүппүтүн кэннэ Дьоппуон сэриититтэн этэҥҥэ эргиллибит хоодуот үлэhит Бочкарев Степан Иннокентьевичка кэргэн тахсан, утуу-субуу 12 оҕону этэҥҥэ төрөтөн, улаатыннарбыта. Оҕолоро бары эт-хаан өттүнэн чэгиэн, үлэни кыайа тутар дьон буолбуттара. Ким сылгыhыт, ким тракторист, ким оҕуруотчут, ким атыыhыт, ким механик – бары төрөөбүт-үөскээбит төрүт дойдуларыгар, дьоҥҥо-сэргэҕэ туhалаах үлэhит дьон буолан, дьиэ-уот тэринэн, оҕо-уруу төрөтөн Саха дьонун сиэринэн көссүө-сэмэй олохтоохтор. Билигин сиэннэрэ уонна хос сиэннэрэ оскуола бастын үөрэнээччилэрэ, общественнай олох актыыбынай кыттааччылара буолан эбээлэрин  үтүө аатын туругурда сылдьаллар.

     Тыыл бэтэрээнэ, Герой-Ийэ, 23 сиэн, 37 хос сиэн, 5 хос хос сиэн тапталлаах эбээтэ – бу барыта Мария Николаевна Заровняева буолар.

   Олох барахсан кинини төһө да сүр кытаанахтык тургутан көрдөр, кини дьахтар киhиэхэ айылҕаттан анаммыт улуу иэhин толору төлөөбүт киhи киэнэ килбиэнэ буоларын биhиги, кини оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, хос хос сиэнэ киэн тутта бэлиэтиибит.

 Оҕолоро, сиэннэрэ.

 

Кривогорницына Мария Николаевна

(1933 с.т.)

         Мария Николаевна 1933 с. от ыйын 15 күнүгэр Саһылакааҥҥа Маҥан Өтөххө төрөөбүтэ. Аҕата-Кривогорницын Николай Егорович, ийэтэ Мэҥэ – Хаҥалас Балыктааҕыттан төрүттээх Кривогорницына (Прибылых) Мария Ивановна. Убайа Кривогорницын Николай Николаевич диэн, 1931 с. дьоно алта ыйдаах оҕону иитэ ылбыттар эбит.

         Аҕата «Кыым» колхуоска сылгыһыттыыр буолан аармыйаҕа ылбатахтар. Ийэтэ кыһынын «Кыым» колхуоска сүөһү көрөр, сайынын отууга остуорастыыр, үлэһиттэргэ ас астыыр, нуорма лэппиэскэлэрин оҥорор. Кыысчаан убайынаан Ньукуустуун тэбис тэҥҥэ ийэлэригэр көмөлөһөн түбүгүрэллэрэ. Уу баһан, лэппиэскэ буһаран, мас мастаан көмөлөһөллөрө. Саха оһоҕо буолан маһы элбэҕи оттоллоро. Дьиэнэн көһө сылдьан үлэлииллэрэ. Хара маҥаас наһаа үүттээх ынахтарын илдьэ сылдьаллара. Сэрии кэмигэр оскуола оҕолоро улахан дьоҥҥо көмөлөһөн күһүн үөрэниэхтэригэр дылы алаастар сыыстарын, маһын-отун, сааҕын ыраастаан кэбиһэллэрэ. Улахан дьон күүстээх үлэҕэ сылдьаллара, онтон эр дьон үксэ сэриигэ барбыт этилэр.

        1942 с. сут кураан дьыл туран субай сүөһүнэн оттуу диэн Саһылыкаантан Кэбээйигэ көспүттэрэ. «Кыым» колхуостан Константинова Варвара, Охлопкова Феодосия Михайловна (уола Охлопков Михаил диэн кэлин куоракка олорбута),Бурцева Мария, Портнягин Илья биригэдьиирбит (уола Портнягин Иван Ильич), Заровняев Петр (уола Заровняев Петр Петрович), Черкашин Иннокентий, кэргэнэ Марфа  (Черкашина Маайа балта) көспүттэрэ.  Саһылыкаантан сүөһүлэрин үүрэн аалынан айаннаан Кэбээйигэ тиийбиттэрэ.

       Кэбээйи  дьоно үчүгэйдик көрсүбүттэрэ. Харчылаах Дьөгүөр диэн киһи балыктаата да балыгыттан бэрсэр, кини таһыгар дьиэ, хотон туттан субай сүөһүлэрин көрөн олорбуттар. Сүрүн ас балык уонна нуорма бурдуктара буолара. Ону кэмчилээн лэппиэскэлээн, хааһылаан аһыыллара.

      1943 с., биир сыл кыстаан баран Саһылыкааннарыгар төннөн кэлбиттэр. Ол кэлэн истэхтэринэ Портнягин Ильяны, биригэдьиирдэрин, эккирэтэн кэлэн «Бэбиэскэ кэллэ» диэн аармыйаҕа ылан барбыттара. Кыыһа Роза, уола Уйбааскы бааллара. Розаны куораттан эдьиийэ кэлэн ылан барбыта, онно иитиллибитэ.

      Кэбээйиттэн кэлэн баран Маайа Доҕолоҥ начаалынай оскуолатыгар 4-с сыл үөрэммитэ. Онтон үөрэхтэн тохтоон Саһылыкааҥҥа кыһынын сүөһү аһатыытыгар, сайынын окко, үүт астааһыныгар үлэлээбитим.

      1957 с. Мария Николаевна барыга бары сыстаҕас, сымнаҕас майгылаах Саһылыкаан туруу үлэһит уолугар Борокуоппай Портнягиҥҥа кэргэн тахсыбыта. 1958 с. улахан уоллара төрөөбүтэ. Барыта биэс уол, биэс кыыс оҕону төрөтөн, улаатыннаран, үөрэхтээх, үлэһит дьон оҥортообуттара. 1973 с. Герой Ийэ үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1967 с. совхоз тэриллибитэ. Мария Николаевнаны элбэх оҕолоох диэн совхозка киллэрбэтэхтэр, кэргэнин Прокопий Николаевыһы ылбыттар.

       1973 с. оҕолорун үөрэттэрээри Суоттуга көһөн киирэн дьиэ-уот туттан олохсуйбуттара. 1975 сылтан детсадка таҥас сууйааччынан үлэлээбитэ. 1985 с. бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.

       Мария Николаевна кэргэнинээн Прокопий Николаевичтыын 59 сыл ыал буолан иллээхтик, бэйэ бэйэлэрин өйөһөн, өйөнсөн олордулар. Прокопий Николаевич 2016 с. олохтон туораабыта. 89 саастаах ытык кырдьаҕас, үлэ, тыыл ветерана, Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Мария Николаевна билигин оҕолорун, сиэннэрин тапталларыгар бигэнэн, кинилэргэ сүбэ-ама, өйөбүл буолан олорор.

     

       Ахтыыны суруйдулар оҕолоро.

 

Назарова Февронья Петровна

(1931 - 1985 сс.)

     Февронья Петровна 1931 с. от ыйын 12 күнүгэр Уус Алдан улууһун Өнөр нэһилиэгэр Маарыйа, Бүөтүр Назаровтар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ. Бу ыал элбэх оҕоломмуттарыттан икки эрэ оҕо ордон хаалар.  Февронья уонна балта Вера. Аҕалара эрдэ олохтон туораан кыргыттар оҕо саастара эрэйдээхтик ааспыта. Кыра саастарыттан колхуос ыанньыксыта буолбуттара. Сэрии ыар сылларын эттэринэн – хааннарынан билэн аччыктаан, хоргуйа да сыһан, улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээн оҕо саас диэни билбэккэ улааппыттара.

     Февронья Петровна ып-ыраастык көрбүт сырдык харахтаах, ис киирбэх көрүҥнээх кырасыабай кыыс буола улааппыта.  1949 с. Васильев Афанасий Илларионович диэн үөрэхтээх, лесник идэлээх Суотту уолугар кэргэн тахсыбыта. Афанасий Илларионович сэрии кэмигэр хоту балык соҕотуопкатыгар үлэлээбитэ. Ол кэнниттэн сааһын тухары лесниктээбитэ. Үлэтигэр олус бэриниилээх  этэ. Көрдүгэннээх алааска олорбуттара. Улахан оҕолор оҕо саастара бу алааска ааспыта. Оҕолор оскуолаҕа киирэр саастара кэлэн Хоноҕорго көһөн киирбиттэрэ. Бастаан ыалга дьукаах олорбуттара. Онтон лесхоз эргэ да буоллар дьиэ биэрэн онно көспүттэрэ. Бу дьиэлэригэр куруук дьукаахтаах буолаллара. Февронья Суотту учаастактааҕы балыыһатыгар санитарканан пенсияҕа тахсыар диэри  үлэлээбитэ. Дьиэ туттан, сүөһү ииттэн уон оҕоҕо күн сирин көрдөрөн ньир бааччы олохтоох ыал буолбуттара. Аҕалара бултаан, балыктаан элбэх оҕону иитэр түбүгэр сылдьара. Лесник хас да хонукка тыаҕа барара. Ол кэмҥэ дьиэ үлэтэ олоччу ийэ киһиэхэ сүктэриллэрэ.

     1968 с. Февронья Петровнаҕа “Герой Ийэ” үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1970 с. эмискэ аҕалара ыараханнык ыалдьан олохтон туоруур. Февронья Петровна уон оҕотунаан соҕотох хаалар. Соҕотох ийэ санитарка хамнаһыгар уон оҕону иитэр кыһалҕата тирээн кэлэр. Эбии хамнастанаары балыыһаҕа оһох оттооччунан, прачканан үлэлиир. Саас эрдэ ото, маһа-мууһа бүтэн ыарахаттары көрсөр.

     Сынньанар диэни билбэт түбүккэ да сырыттар оҕолорун хаһан да мөҕө – этэ сылдьыбат олус холку, сымнаҕас майгылаах этэ. Үлэлиир коллективыгар общественница бастыҥа, уус уран самодеятельность көхтөөх кыттааччыта ырыа-тойук аргыстаах сылдьара.

    Соҕотох ийэ уон оҕону тото-хана аһатан, оҕолортон итэҕэһэ суох таҥыннаран, оскуоланы кытта ыкса сибээстэһэн улаатыннартаабыта.

   1981 с. пенсияҕа тахсыбыта. Улахан оҕолоро ыал буолан, сиэн бэлэхтээн үөрдүбүттэрэ. Кыралар оскуоланы бүтэрэн үөрэххэ киирэн үөрүү үксээбитэ. Ол эрээри ыарахан ыарыы булан Февронья Петровна  1985 с. тохсунньу 29 күнүгэр күн сириттэн барбыта.

 

Нестерова Мария Евсеевна

(1929 – 1997 сс.)

   

  Биһиги ийэбит Мария Евсеевна ыам ыйын 2 күнүгэр 1929 сыллаахха Уус-Алдан Баатаҕайыгар Чараҥайга төрөөбүтэ. Эрдэ тулаайах хаалан Нестеров Евсей Алексеевич дьиэ-кэргэнигэр ииттэрэ биэрбиттэр, онон Нестерова Мария Евсеевна диэн ааттаабыттар. Ийэбит бу ыалга олорон, улаатан иһэн Бороҕоҥҥо киирэн Томтор начальнай оскуолатыгар үөрэммитэ. Төрдүс кылааһы бүтэрбитин кэннэ иитэр дьоно Баатаҕайга көһөллөр, инньэ гынан үөрэҕин тохтотор. Кэлин Борогоҥҥо эргиллэн киирэн райсовет хонтуоратыгар техулэһитинэн сылдьыбыт.

 1950с.Сыҥаах уолугар Охлопков Михаил Михайловичка кэргэн тахсар. Кини бухгалтер идэлээҕэ. Охлопковтар Тумулга кэлэн олохсуйбуттара. Ийэбит фермаҕа үүт астааччынан үлэҕэ киирбитэ. Манна 10 сыл олорон баран Суоттуга көһөн киирэллэр. Мария Евсеевна уһун сыллар усталарыгар колхозка, «Лена» совхозка үтүө суобастаахтык ыанньыксыттаабыта.      

  Үлэтигэр үрдүк ситиһиилэрин иһин элбэх Бочуотунай Грамоталарынан, Махтал суруктарынан наҕараадаламмыта. Салайаачччыларынан Норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх улэһитэ Степан Гаврильевич Охлопков, Саха племобъединение генеральнай директора  Степан Степанович Охлопков этилэр. 1982 с. уһун сылларга бэриниилээх улэтин иһин Саха Республикатын Президиумун аатыттан «Үлэ Ветерана» медалынан наҕараадаланар. Пенсияҕа тахсан да баран үлэтин тохтоппотоҕо, фермаҕа учетчицалаабыта.

   Дьоммут 13 оҕону төрөтөн күн сирин көрдөрбүттэрэ. Аҕабыт 1978 с. өлүөҕүттэн ыла ийэбит оҕолорун бэйэтэ көрөн-истэн, улаатыннартаан, оҕолор билигин бэйэлэрэ аҕа-ийэ, эбээ-эһээ буолан Сахабыт сирин араас муннуктарыгар үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

     1997 с.( от ыйын 5 күнэ) сайын ыарахан ыар ыарыы биһиги күн-күбэй ийэбитин илдьэ барбыта. Кэлин күн сириттэн барбытын кэннэ 1998 с. «Сэрии сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» медаль кэлбитэ. Ол медалы Баатаҕайга ийэбит убайа Н.Н.Тарскай аатынан музейга өйдөбүнньүк бэлэх биэрбиппит.

 Герой Ийэ Мария Евсеевна уонна Михаил Михайлович оҕолоро:

-Охлопков Афанасий Михайлович-Саха Республикатын культуратын туйгуна, Суоттутааҕы  В.П.Свинобоев аатынан народнай театр художнига. Кэргэннээх, 7 оҕо амарах аҕата,  17 сиэннээх.

- Кондратьева Розалия Михайловна-хореограф идэлээх,4 оҕо ийэтэ, 7 сиэн эбээтэ. Үлэ ветерана.

- Охлопков Михаил Михайлович - 4 оҕолоох, 11 сиэннээх. 1 хос сиэннээх.

- Данилова Парасковья Михайловна- Хаҥалас улууһугар Покровскай куоракка олорор, овощевод идэлээх, 3 оҕо ийэтэ, 6 сиэннээх. Үлэ ветерана.

-Охлопкова Татьяна Михайловна-зверовод идэлээх. 2 оҕолоох, 5 сиэннээх. Үлэ ветерана.

-Федорова Елена Михайловна- кэргэннээх, 4 оҕолоох, 7 сиэннээх, Хоноҕор бөһүөлэгэр олороллор. Үлэ ветерана.

-Габышева Мария Михайловна- идэтинэн повар. Кэргэннээх, 3 уол оҕо ийэтэ, 4 сиэннээх, Дьокуускайга олороллор.

-Филиппова Марина Михайловна-штукатур-маляр, парикмахер идэлээх. 3 оҕолоох, 1сиэннээх. Дьокуускайга олороллор.

-Петрова Люция Михайловна-иистэнньэҥ идэлээх, кэргэннээх, 3 оҕолоох, 4 сиэннээх. Ыраах Эдьигээн улууһугар олорор.

-Охлопкова Валентина Михайловна-ветеринар, иистэнньэҥ идэлээх, кэргэннээх 2 кыыстаах.

-Охлопкова Марфа Михайловна- учуутал, кыыс оҕолоох.

-Охлопков Петр Михайлович- суоппар, кэргэннээх, кыыс оҕолоох.

      Ийэлээх-аҕабыт күн сириттэн барыахтарыттан ыла 12 оҕолоро кинилэр үөрэппит, уһуйбут идэлэрин илдьэ сылдьан, кинилэр ааттарын оҕолоругар, 37 сиэннэригэр, 65 хос, 1 хос хос сиэннэригэр иҥэрэн бу сиргэ кинилэр олохторун салҕаан үлэлии-хамсыы иннилэрин диэки баран иһэллэр.

 Ахтыыны суруйдулар оҕолоро

              

Неустроева Мария Иннокентьевна

(1933 – 2014 сс.)

        Мария Иннокентьевна 1933 с. бэс ыйын 16 күнүгэр Суотту сиригэр олохтоох Вера Николаевна, Иннокентий Иннокентьевич Неустроевтар дьиэ кэргэннэригэр иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Дьоно бу сыл «Хомустаах» колхуоска киирэн үлэлээбиттэрэ. Ийэтэ ыанньыксыт, аҕата колхуос оробуочайа этилэр. Бииргэ төрөөбүттэрэ: убайа Уйбаан землеустроитель идэлээх этэ (1969 с.) үс кыыһа олоҕун салҕыыллар. Балта Мария II дояркалыыра. 1968 с. икки оҕотунаан массыына саахалыгар түбэһэн суох буолбуттара. Кыра кыыһа дьоннорун олохторун салҕыыр.  Иккис балта Елена Таатта улууһун Харбалааҕар олорор, СПК бухгалтера, кыыс оҕолоох, икки сиэннээх. Кыра балта Дария начаалынай кылаас учуутала, түөрт оҕо ийэтэ. 2000 с.  олохтон туораабыта.

      Мария Иннокентьевна кыра эрдэҕиттэн сытыы-хотуу, олус үлэһит, сүрэхтээх кыыс буола улааппыт. Балыстарыгар иккис ийэ кэриэтэ эбит.

      1941 с. Суоттуга Кыһыл Кырдал оскуолатыгар үөрэнэ киирбит. 1952 с. сэттис кылааһы бүтэрбит. Оҕо эрдэҕиттэн мындыр, улахан киһилии толкуйдаах үчүгэй суотчут, ахсаанньыт этэ. Оскуоланы бүтэрэн салгыы үөрэнэ барбакка дьонноругар көмөлөһөр сыаллаах 1953 сылтан колхуоска үлэлээбит. Өр сыллар усталарыгар арыы астааччынан, ньирэй көрөөччүнэн колхуоска, кэлин «Лена» сопхуоска үлэлээбитэ. 1976 сылтан Саһылыкаан детсадыгар поварынан, ньээҥкэнэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Кэлин пенсияҕа тахсан баран кэккэ сылларга почтальоннаабыта.

      1957 с. олоҕун аргыһын Илья Иннокентьевич Бочкареву көрсөн ыам ыйын 2 күнүгэр ыал буолбуттара. Дьиэ-уот тэринэн Саһылыкаан сиригэр олохсуйбуттара. 1958 с. бастакы оҕолоро Михаил, 1960 с. Вера, 1961 с. Ылдьаа, 1962 с. Киэсэ, 1963 с. Матрена, 1965 с. Зоя, 1966 с. Мария, 1967 с. Сардаана, 1968 с. Саргы, 1970 с. кыра кыыс Рая төрөөбүттэрэ. Элбэх оҕолоох улахан дьиэ кэргэн Саһылыкаан бөһүөлэгин биир сис ыала буолбуттара. Мария Иннокентьевна 1972 с. Герой Ийэ үрдүк аатын ылбыта. Оҕолор бэйэ-бэйэлэрин көрсөн, өйөһөн улааппыттара. Оҕолор оскуоланы бүтэрэн салгыы араас үрдүк, орто анал үөрэхтэри бүтэрэн бары үлэһит дьоннор. Ыал буолан, дьиэ-уот тэринэн, оҕо-уруу төрөтөн, сиэннэнэн республика араас улуустарыгар: Үөһээ Бүлүүгэ, Намҥа, Уус-Алдаҥҥа, Дьокуускай куоракка олохсуйан олороллор.

       Илья Иннокентьевич 2003 с. өрөспүүбүлүкэтээҕи аҕа күрэҕэр «Ытык аҕа» аатын ылбыта. 2003 с. Суотту нэһилиэгэр 10 оҕону улаатыннарбыт Неустроевтар дьиэ кэргэҥҥэ «Ытык ыал» аат аан бастакынан иҥэриллибитэ. Кинилэри сэргэ нэһилиэк дьиэ кэргэҥҥэ аныыр бу аатын Аграфена, Дмитрий Прудецкайдар ылбыттара.

       Мария Иннокентьевна сүрдээх чиэһинэй, санаабыт санаатын аһаҕастык этэр идэлээҕэ, дьону кытта үтүө сыһыаннааҕа, муударай сүбэһит нэһилиэк биир сис ыалын ийэтэ, далбар хотун этэ. Ас астыырын, быысапкалыыран, баайарын сөбүлүүрэ. Оҕолоругар Баайбыт, быысапкалаабыт араас оҥоһуктара оҕолоругар билигин да бааллар.

       Сайын сир астаан хаһаанара, бары отонноон соҕотуопкаҕа туттаран араас миэбэл, мотоцикл, таҥас ыларбыт. Иллэҥсийдэр эрэ кинигэ ааҕарын сөбүлүүрэ. Нэһилиэккэ ыытыллар бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттара.Сааһыран да баран саҥа дьылга булгуччу кулуупка маскарааккка кыттара. Дьон-сэргэ ортотугар сылдьарын олус сөбүлүүрэ. “Хотун Эбэ” күрэҕэр кыттан бэйэтэ баайбыт, быысапкалаабыт оҥоһуктарын быыстапката дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыта.

     Кэргэнинээн Илья Александровичтыын ил-эйэ, өйдөһүү-өйөһүү эҥэрдээх дьоллоох олоҕу олорбуттара. Бииргэ олорбуттара 50 сылын, 55 сылын үөрэ-көтө оҕолоро тэрийэн бэлиэтээбиттэрэ.

    Үлэ, тыыл ветерана, Герой Ийэ, “Ытык ыал” бочуоттаах ааттаах ыал Күн Күбэй ийэтэ Мария Иннокентьевна Неустроева 80 сааһыгар сылдьан тохсунньу 16 күнүгэр 2014 с. олохтон туораабыта.

    Үтүө-мааны киһи сирдээҕи олоҕун туһунан кэрэ кэпсээн кэнэҕэски кэнчээри ыччаттарыгар кэпсэнэ туруо.

Ахтыыны суруйдулар оҕолоро

Охлопкова Розалия Федоровна

(1953 с.т.)

            Розалия Федоровна 1953 с. Чурапчы оройуонун Хайахсыт нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Алта оҕолоох ыал саамай кыралара оҕо сааһа төрөөбүт нэһилиэгэр ааспыта. Дириҥ орто оскуолатын бүтэрбитэ. Салгыы Дьокуускай куоракка 7-с нүөмэрдээх ГПТУ-га үөрэнэн киномеханик идэтин ылбыта. Үөрэнэ сылдьан кэргэнинээн Николай Петрович Охлопковтыын билсэн 1974 с. ыал буолбуттара. 1975 с.  Суоттуга көһөн кэлбиттэрэ. Дьиэ-уот туттан, тыа ыалын сиэринэн сүөһү-ас ииттэн быр-бааччы олорон  аҕыс кыыс, икки уол оҕолоругар күн сирин көрдөрбүттэрэ.

          Розалия Федоровна кулууп дьиэтигэр киномеханигынан, онтон оҕо уһуйааныгар ньээҥкэнэн, балыыһаҕа санитарканан, кэлин оскуола остолобуойугар поварынан үлэлээбитэ. Кэргэнэ Николай Петрович олоҕун устата сылгыһытынан үлэлээбитэ. Сүүрүк аттары эрчийэн күрэхтэһиилэргэ кытыннарара. Кини соһумардык олохтон туораабытын кэннэ  Розалия Федоровна аҕаларын суохтаппакка оҕолорун көрөн-истэн улаатыннарбыта, үөрэттэрэн үлэһит буолан атахтарыгар туралларыгар, дьиэ кэргэн тэринэллэригэр тирэх буолбута. 1997 с. Герой Ийэ үрдүк аата иҥэриллибитэ.

          Билигин Розалия Федоровна дьахтар, ийэ быһыытынан дьоллоохтук олорбутугар кэргэнигэр махтанар, ыал элбэх оҕолоноро эр киһиттэн  тутулуктааҕын бэлиэтиир.

 

Пермякова Мария Спиридоновна

(1914 – 1993 сс.)

   Ийэм Пермякова Мария Спиридоновна  1914 с. ыам ыйын 8 күнүгэр Бороҕон улууһун II Суотту нэһилиэгэр орто бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕатын Новоприезжай Спиридон Афанасьевич кыстыга “Элэһин” диэн Арыы Тиит үрдүнээҕи алаас, билигин “Доҕордоһуу” музей территориятыгар киирэр. Онтон сайылыга “Алаас эбэ” диэн Тумул бөһүөлэгин аттынааҕы үтүө алаас Мария оҕо сааһа дьэ итинник кэрэ айылҕалаах сирдэргэ ааспыта.

   Ньукулай диэн хорсун-хоодуот бииргэ төрөөбүт убайдааҕа сэриигэ баран суох буолбута. Эдьиийдээҕэ, балыстааҕа. Ийэм ортону үрдүнэн уҥуохтааҕа. Курбуу курдук көнө үчүгэй быһыылааҕа, таһаалааҕа, уһун синньигэс кыаһаан сирэйдээҕэ, кыраһыабай дьүһүннээҕэ. Түргэн, сымса, имигэс хамсаныылааҕа, суптулдьуйбут, дьулурҕа хаамыылааҕа.

  1934 с. олоҕун доҕорун Пермяков Николай Власьевыһы көрсөн кэргэн тахсыбыта. Эдэр сылдьан аҕабынаан куоракка киирдэҕинэ аҕабын киһини кытта тэҥҥэ хаамсыбаккын, бытааҥҥын диэн мөҕөрө. Онтон, аҕам күһүн “Кыдьаайынан” уонна “Кыдьаайы” аттынааҕы сирдэринэн күрэххэ үгүс дьоннооҕор ордук кыайа  хаамара, сылайбата.

  Ийэм түргэн кыайыгас туттуулааҕа. Бары үлэни бүтэрэ охсубут буолара. Олус көнө, судургу майгылааҕа. Атын дьахталлар курдук ону-маны ырытары, хобу-сиби кэпсэтэри олох сөбүлээбэтэ. Хорсун-хоодуот буолан бэйэтин кимҥэ да атаҕастаппат, үтүрүттэрбэт буолара.

      1935 с. маҥнайгы оҕолоро Маша күн сирин көрбүтэ, иккис оҕолоро Володя 1940 с. төрөөбүтэ.

   1942 с. Николай Власьевич Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ ыҥырыллан барбыта. Мария Спиридоновна икки оҕотунаан хаалан “Кыһыл Сата” колхуоска ыанньыксыттаабыта. Олус түргэн туттуулаах, кыайыгас, сыыдам үлэһит этэ.  “Аҕа дойду Улуу сэритин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

    1946 с. Николай Власьевич сэрииттэн эргиллэн кэлбитэ. 1947 с. үһүс оҕолоро  Дима төрөөбүтэ. Ол кэнниттэн сыры-сыллата кэриэтэ 8 оҕоломмуттара. 1957 с. уон биирис оҕо Валерий күн сирин көрбүтэ. 1958 с. Мария Спиридоновнаҕа нэһилиэккэ аан бастакынан “Герой Ийэ” аата иҥэриллибитэ.

      Мария Спиридоновна сымыйаны, албыны, хобу-сиби сонно тута саба саҥарара. Оҕолор буруйу оҥорон хобуластахтарына буруйдааҕы уонна хобулаабыты тэҥҥэ дьарыйара. Онон оҕо эрдэхпититтэн хобулууру, сымыйалыыры, үҥсэри сөбүлээбэт буола улааппыппыт. Үлэни толороллорун ситиһэрэ, кырдьыгынан сылдьалларын уонна аҕа саастаах дьону убаастыылларын ирдиирэ. Атын оҕолорго атаҕастаттахпытына уонна бэйэ-бэйэни көмүскэспэтэхпитинэ мөҕөрө. Бэйэ бэйэни түһэн биэрбэт гына иитэрэ. Киһи быһыытынан улаатарбытыгар ийэбит иитиитэ улахан суолталаах буолбута.

     Ийэбит элбэх сиэннэрин, хос сиэннэрин көрбүтэ. Кыра сиэннэрин уоттан, итииттэн сэрэнэргэ түргэнник үөрэтэрэ. Кыра оҕолору илиилэринэн итиини таарыттарара. Оччоҕо кыра оҕо итииттэн сэрэнэ үөрэнэрэ. Оҕону олох атаахтаппат этэ. Олус түргэнник бэйэтэ туохха үөрэтэрин ситиһэрэ. Ийэлэр, эбээлэр бары киниэхэ майгынныыллара буоллар олус да үчүгэй буолуо этэ.

      Мария Спиридоновна 1993 с. олунньу 14 күнүгэр 79 сааһыгар сылдьан ыалдьан өлбүтэ.

Уола Дмитрий Пермяков.

Портнягина Светлана Петровна

(1953 с.т.)

Ийэ баар бу сиргэ

Аан дойду аанньала

Ананнын киниэхэ

Барыбыт махтала...

   1944с ахсынньы 6 кунуттэн Герой Ийэ аат 10 уонна онтон элбэх оҕону төрөппүт, ииппит ийэлэргэ иҥэриллэр. Ол ийэлэртэн биирдэстэрэ биһиги киэн туттар, күндүтүк саныыр эйэ5эс эбээбит Светлана Петровна Портнягина буолар. Кини Уус-Алдан улууһугар 1953с. тохсунньу 6 күнүгэр, элбэх оҕолоох сэрии ветерана  Пётр Агеевич, улэ тыыл ветерана Дария Серафимовна Шепелевтар дьиэ кэргэҥҥэ күн сирин көрбүтэ. 1970с.  Тумул орто оскуолатын бүтэрэн, путевканан"Лена" совхозка,эт-үүт сыаҕар улэтин саҕалаабыта. 2 сыл үлэлээн баран, олоҕун аргыһын, Иван Афанасьевич Портнягины көрсөн ыал буолбуттар.

   Портнягиннар дьиэ кэргэҥҥэ 10 оҕо күн сирин көрөн 1990 с.Светлана Петровнаҕа Герой Ийэ үрдүк аат иҥэриллибит, орден туттарыллыбыт. Эбээм Светлана Петровна асчыт бэрдэ, кини астаабыт итии бэрэскитэ, алаадьыта сыттыын сымардыын атын, ураты минньигэс.

   Эбэм аҥардас оҕо иитиитинэн эрэ муҥурдаммакка, С. С. Васильев-Борогонскай аатынан Хоно5ор орто оскуолатыгар 17 сыл устата үлэлээн, "Лучший организатор горячего питания школьников" диэн улуустан наҕараадалаах. Үтүө суобастаах үлэтин иһин элбэх махтал суруктардаах, грамоталардаах. 1990 с "Үлэ ветерана" буолбута.

   2006 с. Дьокуускай куоракка көһөн киирэн СӨ национальнай медициина киинигэр платнай отделения5а сестра хозяйканан үлэтин салҕаабыта. Киэҥ сиргэ көстөр даҕаны, өрүү округка ыытыллар мероприятиеларга көхтөөхтүкк кыттара.

   Кини үлэтин үрдүктүк сыаналаан Правительствоттан грамоталаах, улэлиир тэрилтэтиттэн элбэх махтал суруктардаах.

   Эбээм, Светлана Петровна өрүү оҕону иитиигэ, чөл олоҕу тутуһарга болҕомтолоох, кэрэни кэрэхсииргэ үөрэтэр. Билигин  эбээбит 10 о5о,38 сиэн, 4 хос сиэн тапталлаах ийэтэ, эбээтэ буолан Дьоллоох Дьокуускай куоракка ньир бааччы олорор.

   Өрүүтүн күүс-көмө, сүбэ-ама буолар күндү киһибитигэр махталбыт, тапталбыт муҥура суох.

Ахтыыны суруйда сиэнэ 

 

 

   Свинобоева Александра Гаврильевна

(1939 – 2012 сс.)

 

    

      Александра Гаврильевна 1939 с. cэтинньи 11 күнүгэр Дьокуускайга Улахан Марха бөһүөлэгэр Анастасия Лукинична, Гаврил Иванович Свинобоевтар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ. Кыра оҕо сааһа, дьонноро Марханан, Дьокуускай куоратынан, Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхситинэн көһүтэлээн үлэлээбит буоланнар онно ааспыта.

    Уон саастааҕар аҕата төрөөбүт сиригэр Суоттуга көһөн кэлэн «Серго» колхуоска киирэн үлэлээбитинэн барбыттара. Онтон ыла Александра харыс да сири халбарыйбакка Суоттуга олорбута, ыал буолбута, элбэх оҕону төрөтөн улахан ыал Күн Күбэй Ийэтэ буолан үлэ үөһүгэр олорбута.

   Кыра сааһыттан ханнык да үлэттэн толлон турбат, саҕалаабытын ситэрэн тэйэр хоһуун киһи буола улааппыта. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар колхуос ыанньыксыта, ийэтигэр көмөлөһөн кыһынын хотон, сайынын титиик оҕото, онтон Федот Васильев аатынан колхуос оҕуруоччута Уйбаан Ефимов-Дьабдьыгыр биригээдэтигэр хас да сайын үлэлээн хайҕанара, оҕурсунан бириэмийэлэнэрэ. Суоттуга сэттис кылааска үөрэнэр сылларыгар бастыҥ хайыһардьыт, оскуола саһаанын кэрдиигэ уолаттары кытта тэҥҥэ сылдьар мас эрбээччи, хайытааччы кини буолара. Оскуола чиэһин көмүскээн Бороҕоҥҥо кини, Шадрина У.,  Неустроева М., А., Д. Парниковтар уо.д.а. оҕолор буолан бараллара. Оччолорго Суотту бэйэтин бөлөҕөр спортка инники күөҥҥэ сылдьара. Оҕо эрдэҕиттэн үлэттэн иҥнэн толлон турбат, уол оҕолуу үксүн атынан от мустарыытыгар сылдьара. Дьиэтиттэн оскуола ырааҕынан да буолуо, оччотооҕу колхуостаах ыал дьиэ иһинээҕи-таһынааҕы түбүгэ, үлэтэ үтүрүйэн да буолуон сөп 1957 с. алтыс кылааһынан үөрэхтэн тохтообута. Ол сылтан Н.С. Хрущев аатынан колхуос Суоттутааҕы биригээдэтигэр маҥнай субай сүөһү көрүүтүгэр, онтон саас саҥа төрүөх ньирэйдэри тутан колхуос туруу үлэһитэ буолбута.

   1958 с. саас Степанов Илья Александровичка кэргэн тахсан 1959 с. оҕоломмуттара. 1961 с. Суоттуга оччолорго ким да тутта илик улахан дьиэтин туттан киирбиттэрэ. Дьэ бу көмүс ньээкэ уйаларыгар уон түөрт оҕону төрөтөн, улаатыннаран, ыал оҥортоон олох суолугар таһаарыыга Александра Гаврильевна эдэр-эмэн сааһын, сүрэҕин сылааһын, эйэҕэс-сайаҕас майгытын, хорсун-хоһуун санаатын улахан ыал тапталлаах, эрэллээх ийэтэ буолан олоҕун, доруобуйатын барытын анаабыта. Ол курдук, кини оҕо эрдэҕиттэн үлэлээбит үлэлэрэ үксүгэр мээнэ дьахтар ылыммат, кыайбат, сатаабат үлэлэрэ буолара.

    1962 с. муус устар ыйтан Суотту учаастактааҕы балыыһатыгар санитарканан, таҥас сууйааччынан 10 сыл үлэлээбитэ. Ол үлэлии сылдьан 32 сааһыгар ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун 1971 с. атырдьах ыйын 9 күнүнээҕи уурааҕынан Герой Ийэ орденын туттаран Грамотанан наҕараадалаабыттара. Бу кэнниттэн 10 оҕолоох Герой Ийэ өссө 20 сыл Суотту сибээһин отделениетыгар, орто оскуола интернатыгар, сельпоҕа наар кочегар үлэтигэр сылдьыбыта.  Ол быыһыгар «Лена» совхоз кормопроизводственнай сыаҕар битэмииннээх бурдук (АВМ) агрегатыгар эр дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбитэ. Бу үлэлиирин тухары кэһилиэк олоҕор куруук инники күөҥҥэ сылдьара, түөлбэнэн ыытыллар үлэҕэ дьону көҕүлээччи буолара.

    Александра Гаврильевна үлэ ветерана, «Ийэ Албан Аата» бэлиэ I,II,III степеннэрин толору кавалера, 8 кыыс, 6 уол оҕо ийэтэ. Маны тэҥэ балтын тулаайах хаалбыт оҕолоруттан түөрт оҕону (Настя, Зина, Вася, Вова) кэргэнинээн Илья Александровичтыын ииппиттэрэ.

   Ити курдук, Александра Гаврильевна олоххо тардыһыытын күүһэ, этэҥҥэ олорор иһин дьиэ иһинээҕи өйдөһүү, туох барыта үлэнэн эрэ ситиһиллэрин ис сүрэҕиттэн ылынан, оҕолорун оннук тыыҥҥа иитэн улаатыннарыы, олохторун оҥоруу, аҕа оруолун үрдүктүк тутан оҕолорун иитии – бу Герой Ийэ Александра Гаврильевна ыччаттарыгар иҥэрбит сиэрэ-майгыта буолар.

Аймахтара